Yazı dizimizin dünkü bölümünde ESCO modeli ile kamudaki enerji giderleri arasındaki bağlantıyı incelemiştik. Peki, Türkiye’de yürürlüğe giren Karar neler sağlayacak?
Kamu kuruluşlarının binalarında veya diğer tesislerinde enerji verimliliği projelerinin uygulamaya dönüşmesi ve ESCO piyasasını kamu sektöründen başlayarak oluşturulmasını desteklemek üzere çıkarılmış olan Kararın ana hatlar aşağıda özetlenmiş olup, bu kararda kamu binalarının enerji verimliliği uygulamalarını ESCO’larla yapılacak sözleşmelerin genel çerçevesi belirlenmiştir;
- Kamu kuruluşları, bu sözleşmeler için ihale açarak idareye sağlanacak net fayda açısından en yüksek Net Bugünkü Değere (NBD) sahip teklifi kabul eder.
- Sözleşme akdedecek kamu kuruluşu, ihaleye çıkmadan önce Bakanlık tarafından formatı belirlenen etüt raporlarını hazırlar veya yetkili bir Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketi’ne (EVD) hazırlatır. Kamu Kuruluşları, etüt raporlarını etüt-proje sertifikalı personele sahip ise kendileri de hazırlayabilir İstekliler, tekliflerindeki tasarruf hesaplarını, nihai etüt raporuna ve yerinde yapacakları incelemelere dayanarak belirler.
- Sözleşme kapsamında yapılacak yatırımın bedeli 2 milyon TL’den ve Sözleşme kapsamında değerlendirilecek enerji verimliliği önlemlerinin basit geri ödeme süresi iki yıldan az az olamaz.
- Binalarda, yıllık toplam enerji tüketiminin en az yüzde 10’u veya nihai enerji tüketimini azaltacak her bir enerji verimliliği önlemi için en az yüzde 20’si oranında tasarruf garantisi verilir.
- Bina harici uygulama alanlarında, tasarruf sağlanmaya başlanıldığı tarihten itibaren kalan sözleşme süresi boyunca yıllık sağlanan tasarrufun en az yüzde 10’u kadar idareye pay verilir.
- İhaleye çıkan kamu kuruluşu (idare), projeye uygun olarak teklif edilebilecek azami sözleşme süresi tanımlayabilir. Sözleşme süresi 15 yılı aşamaz. Yüklenici veya tipik adıyla ESCO, proje kapsamında enerji verimliliği önlemlerinin detaylandırılmasından, uygulanmasından, performansının garanti edilmesinden, şartnamede yer alması halinde bakım/onarımından, işletilmesinden ve sözleşme, şartname ve eklerinde tanımlanan projeye ilişkin tüm diğer koşullardan sözleşme süresi boyunca sorumludur.
- Yıllık yapılacak ödemelerin toplamı garanti edilen yıllık tasarruf miktarına karşılık gelen tutarı aşamaz.
- Bakanlık ölçme doğrulama uzmanlarının eğitimi ve sertifikasyonu için programlar düzenler veya düzenletir. Eğitim sonrası yapılan sınavda başarılı olanlar, ölçme doğrulama uzmanı sertifikasını almaya hak kazanır. Bünyesinde ölçme doğrulama uzmanı bulunduran tüzel kişiliği haiz istekliler (ESCO) ihalelere teklif verebilir. Bünyesinde ölçme doğrulama uzmanı bulunmayan tüzel kişiliği haiz istekliler ise bünyesinde ölçme doğrulama uzmanı olan enerji verimliliği danışmanlık şirketi ile iş ortaklığı veya alt yüklenici ilişkisi kurarak ihalelere teklif verebilir. Diğer yeterlilik kriterleri işin mahiyetine uygun olarak idare tarafından şartnamede belirlenir.
- Proje kapsamında yapılan yatırımların ve kullanılan ekipmanların mülkiyeti, projenin kabul belgesi ile birlikte izleme döneminin başladığı tarihten itibaren idareye geçer.
- Yüklenici (ESCO) tarafından izleme dönemi boyunca, izleme döneminin başladığı tarihten itibaren tamamlanan her 12 aylık dönemin sonunda yıllık tasarruf doğrulama raporu hazırlanır. Yüklenici, izleme döneminin başladığı 12 aylık her dönemin sonunda taahhüt ettiği tasarruf garantisinin en az yüzde 70’ini sağlamak zorundadır.
- Tasarruf doğrulama raporunun uygulama oluşturulan kontrol komisyonu tarafından uygun görülmesi halinde, sözleşmede belirtilen yıllık tasarruf miktarından fazla olmamak kaydıyla, idarenin enerji alım giderlerinin yapıldığı bütçe tertiplerinden yükleniciye, doğrulanan yıllık tasarruf miktarı üzerinden sözleşmede belirlenen oranda ödeme yapılır.
Yukarıda ana hatları tanımlanan karar gereğince yapılacak sözleşmeler ile ülkemizdeki kamu sektöründe yaygın enerji verimliliği yatırımları gerçekleşmesinin önü açılmış oldu. Böylece Türkiye’de kamunun enerji harcamaları azalırken, ESCO kabiliyet ve kapasitesi oluşturulmuş olacaktır. Böylece kamu sektörü dışında da varlığını sürdürebilen bir ESCO yapısının gelişmesi ve uygulamaları yaygınlaşması için bir ortam sağlanmış olacaktır.
“En önemli husus sağlıklı etüt raporlarının hazırlanması”
Buradaki en önemli husus sağlıklı etüt raporlarının hazırlanmasıdır. Bu rapor uzman kişilerce hazırlanmamış ve enerji verimliliği projeleri doğru olarak tanımlanmamış ise buna dayanarak imzalanmış sözleşme kaçınılmaz olarak taraflar için sorun olacaktır. Rapor dışında da sözleşme açısından birçok önemli kriterin göz önüne alınması gerekecektir.
Tüm sözleşmenin; binanın yıllık enerji giderinin sağlıklı bir şekilde belirlerken sözleşme süresince olabilecek tüm değişkenlikleri göz önüne almasına, sözleşme süresince enerji fiyatlarının iyi tahmin edilmiş olmasına ve raporlarda belirlenmiş enerji verimliliği yatırımının doğru hesaplanmış olmasına ve enerji verimliliği yatırımının doğru seçilmiş ekipman ve uzmanlıkla yapılmasına ve banka faizlerinde olabilecek değişimler gibi önemli hususlara dayanması nedeniyle ilk sözleşmelerde bazı sorunların çıkması beklenebilir.
Ancak, bu modelin uzun vadeli yararları dolayısı ile devlet tarafından ilk aşamalarda desteklenmesi gereklidir. Gerekirse bir profesyonel sorumluluk sigorta mekanizması ile tarafların zararlarının en aza indirilmesi ve baştan teknik açıdan zayıf danışmanların bu sözleşmelere daha ihtiyatlı yaklaşmaları sağlanabilir.
Kamu binaları yatırımlarına 30 milyon dolar tahsis edildi
Bu Kararla eş zamanlı olarak, Dünya Bankası tarafından finanse edilen, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen “Türkiye Kamu Binalarında Enerji Verimliliği Projesi” (KABEV) kapsamında ESCO finansman projeleri yürütülecektir. 2025 yılı sonuna kadar tamamlanacak bu proje için 200 milyon ABD Doları fon ayrılmış olup proje kapsamında Enerji Performans Sözleşmesi yöntemi ile enerji verimli iyileştirilecek kamu binaları yatırımlarına toplam 30 milyon ABD Doları tahsis edilmiştir.
Proje süresi içinde Enerji Performans Sözleşmeleri (EPS) ile toplam 30 milyon ABD Doları bedelinde yaklaşık 45 bina, enerji hizmeti şirketleri tarafından enerji verimli olarak yenilenecektir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından projedeki EPS ihalelerinde kullanılmak üzere Dünya Bankası Ulusal İhale Yöntemi baz alınarak tasarım + yapım işleri sözleşmesi (NBD-Design + Build) için taslak teklif isteme (RFB) sözleşme belgesi geliştirilmiştir.
İlk pilot Enerji Performans Sözleşmesi – EPS 2020’de uygulanması planlanmış olup ve ihale ilanı hazırlığı sürmektedir. “Türkiye Kamu Binalarında Enerji Verimliliği Projesi” çerçevesinde enerji verimliliği uygulaması yapılması planlanan kamu binalarının enerji verimliliği önlemlerinin belirlenmesi ve inşaat ihale dokümanlarının hazırlanması için Enerji Verimliliği Etüdü, Tadilat Uygulama Projeleri ve İnşaat Müşavirliği için Danışmanlık Hizmeti ilanlarına Ekim 2019 tarihinden itibaren çıkılmaya başlanmıştır.
Enerji verimliliği ve dolayısı ile ESCO piyasasının canlanması için önemli bir fırsat olarak değerlendirilen bu proje ve yeni mevzuat düzenlemeleri ESCO’lar ve kamu için deneyim kazanma ve piyasada güvenin oluşma sürecidir. Bu süreç olumlu deneyimler ile geçirilebilirse Kamunun sınırlı kaynakları ile gerçekleşemeyen enerji verimliliği iyileştirmeleri yapılabilecek ve kamu, enerji verimliliği iyileştirmelerinde örnek olacaktır.
EYODER tarafından hazırlanan Enerji Verimliliği, Enerji Yönetimi, Enerji Etütleri ve Enerji Performans Sözleşmeleri Öneri Raporu’ na göre; Binalara yönelik enerji tasarrufu potansiyeli ve öngörülen yatırım miktarları üzerinden yapılan değerlendirmede birim TEP tasarruf için gerekli yatırım tutarı 2015 yılında; 10663 TL/TEP, 2016 yılında; 8803 TL/TEP, 2017 yılında; 10436 TL/TEP, 2018 yılında ise 10408 TL/TEP olarak hesaplanmıştır. Bu değer 1 TEP (bir konutun bir yıllık enerji tüketimi civarında bir değer) enerji tasarruf etmek için kamunun yatırımlardan olan kazancı 10 bin TL civarında olacaktır.
Enerji verimliliği Yönetmeliği gereğince kamu binalarının enerji verimliliği etüt çalışmaları ve uygulama projeleri gerçekleştirmeleri gerekmektedir. Bu çalışmalar sonucunda hem etütlerin zamanında yapılması hem de uygulamaların kamuya yük olmadan gerçekleşmesi mümkün olacaktır.
Sektör temsilcileri ne diyor?
Sektör temsilcileri daha önce mevzuatı olmayan EPS kontraları için çerçevenin yasal olarak ortaya konmasından dolayı memnuniyet belirtmekle birlikte, birçok detay için belirleyici düzenleme ve formatlara ihtiyaç olduğunu ve bunların da çok ağır şartlar içermemesi gerektiğini düşünmektedir.
Ayrıca bu konuda yıllardır piyasada kalmaya çalışan EVD’ler, kamu EPS’lerinde EVD olma şartının esnetilmesinden dolayı, piyasada finansman açısından güçlü firmaların egemen olacağı endişesini taşımaktadır.
Konuyla ilgili görüşlerini aldığım ESCON Genel Müdürü Sayın Onur Ünlü, “Kamuda Enerji Performans Sözleşmelerine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Karar”ın enerji performans sözleşmelerinin hayata geçirilmesinde makro bir çerçeve çizdiğini ve kamu başta olmak üzere özel sektörde de artık yeni ve gelişmiş piyasa şartlarının oluşacağını müjdelemekte olduğunu belirtti.
Ünlü’nün görüşleri şu şekilde:
Hâlihazırda yetkilendirilmiş EVD’lerin tamamının ESCO’lara dönüş(e)meyeceği, birçoğunun ölçme & doğrulama ve/veya etüt & projelendirme hizmeti sağlayıcı olarak sektörde yer alacağı kaçınılamaz bir gerçektir.
ESCO’lar yatırım odaklı enerji etütleri ile proje geliştiren; tedarik, uygulama ve proje yönetim tecrübeleri ile projeleri sorunsuz hayata geçiren; risk yönetim becerileri ile projelerinin risksiz (sigortalı) ilerlemesini sağlayan ve finansman yönetim tecrübeleri ile projelere en ekonomik finansal kaynakları sağlayan firmalardır.
Dolayısı ile öncelikleri ve tecrübeleri çok farklı olan bu şirketler, EVD şirketlerinden ilgili konu başlıklarında hizmet alacaklardır. Enerji performans sözleşmelerinin en önemli konu başlıklarından bir tanesi olan ölçme & doğrulama faaliyetleri uzun yıllardır görev yapmakta olan tecrübeli EVD firmaları ile sorunsuz yürütülecektir.
“Uluslararası ölçme ve doğrulama standartları kabul edilmeli”
Bu noktada atlanmaması gereken tek konu, pazara girecek ve pazarı geliştirecek olası uluslararası şirketlerin faaliyetlerini güvenli ve etkin gerçekleştirebilmeleri için uluslararası ölçme & doğrulama standartlarının (IPMVP) kabul edilmesi ve yürürlüğe konmasıdır.
EPS’nin önünde 3 engel bulunuyor
Türkiye’nin gelişmiş sanayisi ve teknolojiye kolay erişimi göz önünde bulundurulduğunda, EPS’lerin başarılı bir şekilde uygulanmasının önünde üç temel engel bulunmaktadır. Bunlar; finansmana erişim, sigorta ve anlaşmazlıkların çözüme ulaştırılmasını sağlayacak kanun ve yönetmeliklerdir.
Finansmana erişim noktasında bankacılık kanunlarında yapılması gereken yapısal değişiklikler bulunmaktadır. Ülkemiz kamu ve özel sektöründe, enerji performans sözleşmelerinin doğası gereği getirdiği avantajlar göz önünde bulundurulduğunda bu alanda oluşacak talep aşikârdır.
Artan talep nedeni ile ESCO’ların hızla artan bir finansman girdisine ihtiyacı olacağı ve mevcut düzen içerisinde bu durumunda teminat açığı yaratacağı nettir. Özellikle, yapılacak sözleşmelerin proje finansmanında kullanılacak kaynaklar için teminat olarak kullanılabilmesi en kritik konu başlığı olarak önümüzde durmaktadır.
Sigortacılık kanununda yapılacak değişiklikler ile sigorta firmalarının enerji verimliliği uygulamalarına özel sigorta paketleri geliştirmesi, projelerin uygulama, performans ve finansman riskleri için zorunluluktur. Ancak bu zorunluluğun çözülmesi sadece sigortacılık kanunları ve sigorta firmalarının poliçe geliştirmesiyle mümkün değildir.
Son ve en önemli engel ise, olası anlaşmazlıkların çözüme nasıl ulaştırılacağının çerçevesinin kanun ve yönetmelikler ile belirlenmesi gerekliliğidir. Bu sayede, pazardan hizmet alan müşteri, bu hizmeti verecek olan ESCO, finansman sağlayıcı kurum ve riskleri çözen sigorta firması daha rahat hareket edebilecek, pazarın hızla büyümesine ve Türkiye’nin enerji verimliliği ve emisyon azaltımı hedeflerinin gerçekleştirilmesine yardımcı olacaktır.
Sayın Ünlü’ye görüşlerini paylaştığı için teşekkür ederim.
