ESCO modeli ile kamudaki enerji giderlerini azaltmak mümkün mü?
Kamu kuruluşlarının (genel yönetim kapsamındakiler ve diğer tüm kamu kuruluşları) enerji tüketimlerini veya enerji giderlerini düşürmek üzere uzman şirketlerle akdedecekleri Enerji Performans Sözleşmelerine (EPS) ilişkin usul ve esasların belirlenmesi amacıyla Kamuda Enerji Performans Sözleşmelerine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Karar geçtiğimiz Ağustos ayında yayımlandı.
Bu Karar 21 Mart 2018 tarihinde TBMM Genel Kurulu’nda kabul edilen “ Vergi Kanunları ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Tasarısı‘nın içerisinde yer alan “Kamuda Enerji Performans Sözleşmelerinin Uygulanmasına Dair Kanun Maddeleri” çerçevesindeki düzenlemeleri içeriyor. Uygulamalara ışık tutacak teknik bazı detaylar da halen Bakanlık tarafından yayınlanmak üzere hazırlanıyor.
“Enerji verimliliği projeleri kamuya yük olmadan sağlanacak”
Bu karar ile mülkiyeti kamuya ait bina, tesis, araç ve benzeri taşınır ve taşınmazlar ile kamu tarafından yürütülen bazı hizmetlerin uzman bir şirket tarafından bir yıldan uzun süreli bir Enerji Performans Sözleşmesi çerçevesinde işletilerek enerji verimliliği (EV) projelerinin finansmanın kamuya yük olmadan gerçekleşmesi sağlanacak.
Böylece, kamu kuruluşları, enerji tüketimlerini veya enerji giderlerini düşürmek üzere EPS yapabilecek. Buna göre 15 yılı aşmayacak şekilde seçilmiş bir şirket tarafından işletme üstlenilecek ve işletme giderlerinin (örneğin ısıtma, soğutma, aydınlatma gibi giderler için yapılan harcamaların) azaltılması için gereken tüm enerji verimliliği yatırımların gerçekleşmesi mümkün olabilecektir. Bu düzenlemelerle kamu sektörünün enerji giderlerinin azaltılması için yatırımların hızla gerçekleşmesi sağlanacak.
ESCO modeli olarak adlandırılan bu finansman ve yatırım sözleşme modelleri ülke şartlarına ve kurumlarına adapte edilmiş olarak birçok ülkede uygulanıyor. Bu model genellikle kamu binalarından başlayarak gelişmiş ve diğer sektörlerde de kendisine uygulama alanı bulmuştur.
Bu modellere, sözleşmeleri yürüten ve bütün dünyada ESCO olarak adlandırılan -Enerji Servis Şirketleri ile anılmasından dolayı ESCO modeli denmektedir. ESCO’lar müşterileri ile imzaladıkları EPS çerçevesinde hizmet veren EV projelerinin finansmanı için gerekli işlemleri yapan teknik ve mali uzmanlardan oluşmuş firmalardır.
EPS, Enerji Verimliliği Kanunu’ndaki adıyla “Uygulama Anlaşması” bir kamu veya ticari kuruluşun binasında veya sanayi tesisinde, EV yatırımı yaparak sağladığı parasal enerji tasarrufu kârının belirli bir süre için paylaşılması ve yatırımlar için alınmış banka kredisinin bu kazançlar içinden ödenebilmesine imkân sağlayan teknik baza dayanan hukuki belgelerdir.
“Türkiye’de henüz tam anlamı ile ESCO olarak faaliyet gösteren şirketler bulunmuyor”
Buradaki en kritik husus tasarrufların ESCO tarafından garanti edilmesidir. Türkiye’de henüz tam anlamı ile ESCO olarak faaliyet gösteren şirketler bulunmamaktadır. Son yıllarda bu konuda Avrupa Birliği fonları çerçevesinde kapasite geliştirmeye yönelik projeler yürütülerek, konuyla ilgili olan şirketlerin eğitilmeleri sağlanmış ve örnek kontrat çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalarda; piyasada var olan Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketi (EVD) olarak bilinen şirketlerin, bu alan için özendirilmesi hedeflenmiştir.
Hali hazırda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) tarafından Eylül 2020 itibarı ile bina ve sanayi sektöründe yetkilendirilmiş 46 adet Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketi (EVD)[1] bulunmaktadır. ETKB tarafından Enerji Verimliliği yönetmeliği[2] çerçevesinde yapılan yetkilendirilme işlemlerindeki zorluklar 25 Ocak 2020 tarihinde yönetmelikte yapılan değişikliklerle bir miktar giderilse de son 10 yıldır EVD’ lerin sayısı hemen hemen aynı kalmıştır. Tecrübeleri ise genel olarak enerji etütleri ve eğitimler ile sınırlı kalmıştır. Avrupa Birliği (AB) / Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) Enerji Sektörü Teknik Yardım Projesi, Enerji Verimliliği için Danışmanlık Hizmetleri projesi kapsamında hazırlanan “ESCO Gelişim Yol Haritası”nda EVD ler hakkında şu şekilde bir değerlendirme mevcuttur;
“EVD’lerin büyük çoğunluğu fiiliyatta, EPS bazlı projeleri geliştirmek, tasarlamak, inşa etmek ve fonlamak suretiyle ESCO tipi hizmetleri sunacak uzmanlığa sahip değildir; hemen hemen tamamı müşterilerine sadece denetim ve danışmanlık hizmetleri sunabilecek yeterliliktedir zira tecrübeli personele sahip değildirler, uygulama bilgi birikimleri kısıtlıdır ve finansal altyapıları yetersizdir.”[3] Gerçekten de EVD lerin de sadece birkaçı ESCO modeli benzeri girişimlerde bulunmuştur. Bunların sayısı 2015-2018 arasında yılda 4-7 adedi geçmemiştir(EVÇED). Ancak kamu sektöründe herhangi bir EPC bazlı proje uygulaması yapılmamıştır. Bunun en önemli nedenleri arasında; ESCO hizmetlerinin seçimi, kontrolü ve geri ödemesi için uygun ihale ve idare prosedürlerini düzenleyen yasal altyapının olmaması, EVD’lerin finansman konusundaki kapasitelerini yetersiz olması, hazırlanmış etüt raporlarının finansman kuruluşlarınca kabul edilecek yapıda olmaması, uygulama tecrübesi eksiklikleri gibi hususlar sayılabilir. Bu ve benzer birçok nedenle mevcut EVD’ler ESCO şirketi kabiliyeti ve kapasitesine evrilemedi ve bu finansman modeli istendiği şekilde bir türlü hayata geçemedi.
Türkiye’de henüz tam anlamı ile ESCO olarak faaliyet gösteren şirketler bulunmuyor olarak belirtmiş olsak da mevcut EVD alt yapısı, pazardaki birkaç EVD’nin buna benzer deneyimleri, ESCO modeli için Türkiye için hazır bir alt yapı oluşturmuştur. Yeni mevzuat ve buna eşlik edecek geniş kapsamlı kamu destekli projeler Türkiye için yeni bir alanın açılmasına mutlaka katkı sağlayacaktır.
Dünyadaki yaygın deneyimlere göre; ESCO modeli finansman modeli, büyük boyutlu fonlar ve yaygın uygulamalar ile enerji verimliliği projeleri ve bina iyileştirmeleri de dâhil olmak üzere hızla uygulanmaktadır.
Fon miktarı büyük olduğunda piyasayı canlandırma ve istihdam katkısı belirgin şekilde hissedilebilmektedir. Yerel bankalar da riskleri paylaştığından bankacılık sistemi için bir katkı elde edilmekte ve bankalar ileride kendi başlatacakları EV finansman programları için deneyim ve bilgi birikim sağlayabilmektedir. Türkiye’de benzer bir deneyimin eşiğindedir.
ESCO modellerinde üçüncü taraf finansman en yaygın uygulama
ESCO EPS’lerinda çok çeşitli iş modelleri vardır. Aşağıda bu modellerden üçüncü taraf finansman ile ilgili sözleşmelerin şematik gösterimi verilmiştir. Bu sistemlerin hepsinde banka gösterilmiştir. Ancak, güçlü ESCO veya yatırımcı kuruluşların banka kredisine ihtiyacı olmayabilir. Bu da taraflar için projenin kârlılığını artırabilir.
Enerji verimliliği projelerinin finansmanı üç başlık altında değerlendirilebilir[4]:
Firma tarafından yapılan finansman; firmanın binasında veya işletmesinde ESCO tarafından ölçüm ve etütlerle belirlenen enerji verimliliği projesi için gerekli her türlü finansmanın kendi iç fonlarından sağlanması ve daha sonra ESCO tarafından projenin uygulanmasıyla garanti edilecek tasarruf miktarıyla karşılanması esasına dayanır. Şu anda EVD lerin yaptığı çalışmalara benzemektedir. Ancak EVD ler yaptıkları işi garanti eden bir sözleşme imzalamadan bu hizmeti teknik danışmanlık olarak vermektedir. Özellikle enerji verimliliği projeleri ve gönüllü anlaşma konusunda verilen kamu desteklerinin alınması için sanayi kuruluşlarına etütler yaparak rapor hazırlamaktadır.
Projenin ESCO tarafından finansmanı ; enerji verimliliği projesinin finansmanının ESCO’nun öz sermayesi veya kendisinin temin edeceği fonlardan karşılanması demektir. Bu konuda da Türkiye de bazı örnekler vardır ancak bu örnekler de genellikle uluslararası bağlantısı olan EVD’lerle sınırlı kalmıştır.
Üçüncü taraf finansman ise ESCO modellerinin en yaygın olan finansman türüdür. Enerji verimli projenin gerçekleştirilebilmesi için gerekli borcu veya krediyi kimin borç alacağı ile ilgili olarak iki farklı şekilde gerçekleştirilebilir:
- Paylaşımlı Tasarruf Kontratı veya Sözleşmesi (PTS – Shared Saving Contract)
- Garanti Tasarruf Kontratı ve Sözleşmesi (GTS – Guaranteed Saving Contract)
Türkiye’nin mevcut mevzuat şartları ile uyumlu olan model hangisi?
Paylaşımlı Tasarruf Sözleşmesi[5] kredinin ESCO tarafından alınması durumunda yapılan sözleşmedir. Bu tür bir sözleşmede kredinin geri ödeme ve performans riski ESCO’ya aittir (Şekil 1).
Şekil 1: Tasarrufların Paylaşılması [1]
Paylaşımlı tasarruflar gelişmekte olan piyasalarda iyi bir tanıtım modelidir. Çünkü proje sahibinin veya müşterinin hiçbir finansal riski yoktur (Şekil2). Proje kredisi ESCO’nun bilançosuna göre verilmektedir. ESCO kredi kullanarak tüm EV ekipmanını satın alarak projeyi uygular. Bazen proje sahibi finansmanın bir kısmını öz kaynaklardan karşılayabilir. Sözleşme periyodu sonunda da ekipman proje sahibi olan firmaya devredilir.
Bununla birlikte uzun vadede hizmet piyasasının büyümesini ve ESCO ve finansman kurumları arasındaki rekabeti sınırlar. Örneğin, bu tür sözleşmelerin hâkim olduğu piyasalarda daha önce borçlanma deneyimi olmayan ve kendi kaynakları sınırlı olan küçük ve/veya yeni ESCO’ların piyasaya girmeleri olası değildir.
Şekil 2: Tasarrufların Paylaşıldığı Sözleşmelerde Riskler
Enerji verimliliği projesi için gerekli kredinin EV projesi olan firma tarafından alınması durumunda yapılan sözleşme Garantili Tasarruf Sözleşmesi (Guaranteed Savings Contract) olarak tanımlanır. Bu durumda alınan miktarın geri ödenmesi kredinin alındığı finansal kurum ile firma arasında yapılan anlaşmaya göre olur ve proje sahibi firmanın bilançosuna uygun olarak kredi verilir.
Şekil 3: Tasarrufun Garanti Edildiği Sözleşme
Gelişmekte olan piyasalarda ESCO kavramının tanıtımı garantili tasarruflarla zordur. Çünkü bu sözleşmeler müşterilerden yatırımın geri ödeme riskini üslenmesini gerektirir. Bununla birlikte bu tür sözleşmeler finans sektörünün ve ESCO’ların uzun vadeli büyümesini hızlandırır. Çünkü hiçbir kredi geçmişi olmayan ve sınırlı kaynaklara sahip olan yeni kurulmuş ESCO’ların kendi önerdikleri projeye yatırım yapmaları olanaksızdır. ESCO’lar ancak tasarrufları garanti eder ve müşteri kendi finansmanını sağlar ve sonunda başarılı olursa teknik olarak kendisini ispatlayarak piyasaya girebilir.
Bu model Türkiye’nin mevcut mevzuat şartları ile uyumludur ve yeni gelişen EVD piyasası için daha uygun bir modeldir.
Şekil 4: Garantili Tasarruf Sözleşmelerinde Riskler
ESCO Modeli Analiz Yazısının İkinci Bölümünde – Yarın: Kamuda Enerji Performans Sözleşmelerine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Karar neler sağlayacak?
Kaynaklar:
- http://www.yegm.gov.tr/verimlilik/y_yetki_b_a_d_sirketler.aspx
- https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=15437&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
- Avrupa Birliği (AB) / Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) Enerji Sektörü Teknik Yardım Projesi – MENR IPA12 / CS04 -ESCO Gelişim Yol Haritası- 4 Ağustos 2017
- Leonard Wagner, Energy Service Companies (ESCO) Monetization of Energy Efficiency, February 2010
- Financing Energy Efficiency, Application Manual, Energy Charter Secreteriat
- Energy Efficiency, Application Manual, Energy Charter Secreteriat
